Ik vind het altijd toch een beetje zonde dat iedereen rond Pasen maar de Matthäus Passion zit te luisteren, terwijl de Johannes Passion ook heel mooi is! Sterker nog, als je een beetje haast hebt, zoals iedereen tegenwoordig, is de Johannes Passion met z’n looptijd van een uur en drie kwartier toch een stuk efficiënter dan de Matthäus, die bijna een uur langer nodig heeft om het verhaal van de man en zijn kruis te vertellen. De Johannes behandelt weliswaar een kleiner stuk van het verhaal en begint pas op het punt dat Jezus gearresteerd wordt, wat in de Matthäus nog bijna de hele eerste helft op zich laat wachten, maar uiteindelijk eindigen ze natuurlijk allebei hetzelfde.

Verhaaltechnisch zitten er wel wat andere aspecten aan. In de Matthäus is Jezus zwaarmoedig en dramatisch, valt hij uit tegen zijn discipelen als ze hun ogen niet open kunnen houden en slaakt hij uiteindelijk aan het kruis een laatste kreet van wanhoop: “Mijn God, mijn God, waarom heeft u mij verlaten?” In de Johannes is Jezus berustender, of doet hij in ieder geval relatief laconiek over het noodlot dat de toekomst hem gaat brengen. Hij lijkt zelfs nog een poging te doen om Pilatus te troosten, als die zich verantwoordelijk voelt voor het lot van Jezus. In de Johannes Passion luiden Jezus’ laatste woorden als hij aan het kruis hangt: “Het is volbracht.” Dude. Wat een koele kikker.

Verder missen we in de Johannes Passion het hele drama rondom Judas: in de Matthäus is hij een valse verrader, waarvan Jezus zegt dat hij beter nooit geboren had kunnen worden, en als Judas erachter komt dat Jezus gedoemd is tot de doodstraf, krijgt hij spijt en gaat hij terug naar de hogepriesters, die op hun beurt onvermurwbaar zijn (“Je zoekt het zelf maar uit!”), waarop hij zich uiteindelijk in wanhoop ophangt. Het is een prachtige secundaire verhaallijn over verraad, schuld en spijt. Maar in de Johannes Passion gebeurt niets van dat alles. Daar is Judas alleen een bijrol zonder tekst die in de eerste akte even zijdelings genoemd wordt. Allerlei andere spannende stukken, over Petrus die moet huilen en over de aardbeving na Jezus’ dood, staan eigenlijk helemaal niet in het evangelie van Johannes. Die teksten heeft Bach uit het evangelie van Matteüs moeten lenen om er toch nog een klein beetje een sjeuïg verhaal van te maken.

Tekstueel gezien is de Johannes Passion naar mijn idee eerder op dialoog gefocust, en de Matthäus meer op actie, hoewel ik daar geen concreet bewijs voor heb. De Johannes is van tijd tot tijd een beetje raadselachtig, zoals bijvoorbeeld uitspraken van Pilatus in de trant van: “Wat is waarheid?” en: “Wat ik geschreven heb, heb ik geschreven!” Of de scène waarin Pilatus aan de hogepriesters vraagt waar ze Jezus precies van beschuldigen, waarop de hogepriesters antwoorden: “Als deze man geen misdadiger was, hadden we hem niet bij je aangegeven.” Bedankt, heren, voor deze duidelijke informatie! Heel fijn, daar kunnen we wat mee.

Muzikaal gezien, want dat is natuurlijk minstens net zo belangrijk, is de Johannes Passion op veel punten optimistischer dan de Matthäus. Een mooi voorbeeld daarvan is het victorieuze “Der Held aus Juda siegt mit Macht”, zomaar opeens middenin de verder toch vrij stemmige aria “Es ist vollbracht”, na Jezus’ laatste woorden aan het kruis. (De grap als koorlid is hier trouwens om in de gaten te houden welke toeschouwers indommelen tijdens die aria en dan opeens wakker schrikken. Ha! Moet je maar beter opletten.) Maar het allerbeste voorbeeld is nog wel het slotkoraal van de Johannes, eigenlijk een soort epiloog nadat het koor net als in de Matthäus het lichaam van Jezus een fijne laatste rustplaats heeft gewenst. In de Matthäus is het daarmee afgelopen, maar in de Johannes komt dan nog deze triomfantelijke afsluiting: hoera! Alles is nu goedgekomen!